Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), nazywane również gośćcem postępującym to przewlekła, układowa choroba tkanki łącznej o podłożu immunologicznym. Cechą charakterystyczną choroby jest występowanie postępującego procesu zapalnego błony maziowej symetrycznych stawów, zmian pozastawowych oraz innych powikłań narządowych. Procesy zapalne rozpoczynają się od ognisk zapalnych w błonie maziowej stawu i stopniowo rozprzestrzeniają się na obszar całego stawu, kaletek maziowych i pochewek ścięgnistych. Choroba prowadzi do niepełnosprawności, inwalidztwa i przedwczesnej śmierci. W zależności od tego, czy w surowicy chorego obecne są autoprzeciwciała: czynnik reumatoidalnego w klasie IgM (RF) i/lub przeciwciała przeciwko cyklicznemu cytrulinowanemu peptydowi (ACPA) wyróżnia się serologicznie dodatnią lub serologicznie ujemną postać choroby. Dane epidemiologiczne wskazują, iż około 1% populacji światowej cierpi na RZS. W Polsce choroba dotyka od 0,5 do 2% osób. RZS rozwija się w różnym wieku. Zazwyczaj pierwsze objawy pojawiają się w okolicach 25-30 roku życia. Największa zapadalność przypada na 4-6 dekadę życia. Choroba występuje 3-4 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn.
Do charakterystycznych objawów choroby zalicza się symetryczny ból i obrzęk stawów rąk, nadgarstków i stóp, rzadziej dużych stawów, np. kolanowych. Dodatkowo pojawia się tzw. sztywność poranna o różnym czasie trwania. We wczesnym okresie choroby stany zapalne zazwyczaj rozwijają się w stawach, takich jak: stawy nadgarstkowe, palców, kolanowe i stóp. W późniejszym okresie dochodzi również do zajęcia stawów barkowych, łokciowych i biodrowych. W typowym przebiegu RZS w pierwszej kolejności dochodzi do zaatakowania stawów międzypaliczkowych bliższych, śródręczno-paliczkowych oraz śródstopno-paliczkowych.
Celem leczenia RZS jest złagodzenie objawów choroby oraz przywrócenie chorym jak największej sprawności. Ze względu na występowanie licznych, często nieswoistych objawów terapia choroby opiera się na łączeniu metod leczniczych, takich jak:
Stosowane w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów leczenie farmakologiczne może mieć negatywny wpływ na organizm człowieka i prowadzić do upośledzenia funkcji nerek, wątroby, przewodu pokarmowego oraz oczu. Chorzy stosujący leki mogą odczuwać mniejszy apetyt, zmiany w odbieraniu smaków, nudności, cierpieć na wymioty oraz zaburzenia metabolizmu składników odżywczych.
W wyniku nadmiernego stosowania NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych) oraz innych środków farmaceutycznych w obrębie przewodu pokarmowego dochodzi m.in. do zwiększenia przepuszczalności błony śluzowej jelita cienkiego, powstania stanów zapalnych naczyń, mikrokrwawień oraz nadmiernej utraty białek. Przyjmowanie sterydów ma negatywny wpływ na układ kostny. Stosowany w terapii RZS metotreksat w połączeniu z sulfasalazyną zwiększa stężenie homocysteiny, która jest niezależnym czynnikiem rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego.
Przyczyną reumatoidalnego zapalenia stawów może być alergia lub nietolerancja pokarmowa, co również należy uwzględnić przy modyfikacji stylu odżywiania. W wyniku zwiększonej przepuszczalności błony śluzowej jelita cienkiego do krwiobiegu dostaje się większa ilość antygenów jelitowych. U większości osób z reumatoidalnym zapaleniem stawów obserwuje się nadmierną reakcję układu immunologicznego na substancje zawarte w mleku, kukurydzy, pszenicy, drobiu oraz na gluten. Osoby chore na reumatoidalne zapalenie stawów powinny obserwować reakcje swojego organizmu określone pokarmy. Po eliminacji pewnych grup produktów mogą odczuć wyraźną poprawę stanu zdrowia.
W jadłospisie osób chorych na RZS powinny znaleźć się owoce i warzywa, które stanowią cenne źródło witamin, składników mineralnych i fitozwiązków. Zawarte w nich antyoksydanty wspomagają walkę z wolnymi rodnikami oraz wykazują działanie przeciwzapalne. Odpowiednia podaż witaminy C, E, A, beta-karotenu, selenu oraz cynku wpływa ochronnie na organizm. Chorzy z RZS powinni spożywać przede wszystkim: sałatę, ogórki, por, brokuły, marchew, buraki, seler, pietruszkę, nasiona roślin strączkowych, kiełki oraz owoce takie jak: borówki, żurawia, ciemne winogrona, jagoda, czarna porzeczka, owoce dzikiej róży, truskawki. Gorzej tolerowane są zazwyczaj jabłka oraz biała kapusta. Niektóre osoby odczuwają zwiększone dolegliwości również po warzywach psiankowatych, takich jak: ziemniaki, pomidory, bakłażan, papryka, owoce goji. Produkty te są źródłem lektyn, które mogą przyczyniać się do pogłębiania się nieszczelności błony śluzowej jelita cienkiego. Wątpliwości budzi również spożywanie owoców cytrusowych oraz ich soków. Zawierają one aminy wazoaktywne, które odpowiedzialne są za zapalenie naczyń oraz reakcje alergiczne występujące po ich spożyciu. Nie należy zapominać również o orzechach i nasionach, które stanowią cenne źródło nienasyconych kwasów tłuszczowych, błonnika pokarmowego i składników mineralnych.
Szczególne znaczenie w diecie osób chorych na RZS powinny odgrywać wielonienasycone kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 (kwas DHA i EPA). Kwasy tłuszczowe omega-3 wykazują działanie przeciwzapalne, dzięki czemu mogą łagodzić uciążliwe dolegliwości towarzyszące chorobie. Ponadto stanowią one jeden z głównych elementów profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego. Do najlepszych źródeł tych związków należą tłuste ryby morskie, owoce morza, olej lniany, olej rzepakowy, orzechy włoskie oraz migdały. Ryby są również cennym źródłem witaminy D, która ma wpływ na prawidłową gęstość kości. Oliwa z oliwek obfitująca w jednonienasycone kwasy tłuszczowe również redukuje stan zapalny. Podobne właściwości może mieć olej z wiesiołka.
Osoby chore na RZS powinny unikać pełnotłustych produktów mlecznych, które mogą zaostrzać stany zapalne, prowokować pojawienie się objawów alergicznych oraz utrudniać proces redukcji masy ciała. Chorzy powinni stronić również od tłustych mięs oraz nadmiaru tłuszczu pochodzenia zwierzęcego. W diecie powinny znaleźć się produkty zbożowe pełnoziarniste. Należy unikać pieczywa wzbogacanego w zbędne dodatki takie jak: karmel, słód, miód oraz wyrobów cukierniczych. Ponadto należy rozważyć eliminację z jadłospisu produktów zawierających gluten, czyli bazujących na zbożach takich jak: pszenica, żyto, jęczmień i owies oraz kukurydzy.
Do przyprawiania potraw warto wykorzystywać przyprawy o działaniu przeciwzapalnym. Należą do nich kurkuma, imbir, goździki oraz anyż. Regularne stosowanie ich jako dodatków do przygotowywanych dań może skutkować zmniejszeniem bólów reumatycznych, sztywności stawów oraz występujących obrzęków. Nie należy stronić również od cebuli i czosnku. Związki siarki zawarte w tych warzywach ograniczają produkcję prozapalnych hormonów, dzięki czemu przyczyniają się do redukcji stanu zapalnego. W kuchni powinny znaleźć się również bazylia, cząber, chrzan, estragon, majeranek, mięta szałwia oraz tymianek.
Z diety należy całkowicie wykluczyć cukier. Podstawowym napojem osób chorych na RZS powinna być woda. Chorzy nie powinni wypijać nadmiernych ilości mocnej herbaty oraz kawy ponieważ sprzyjają one wypłukiwaniu ważnych składników mineralnych z organizmu m.in. wapnia i magnezu. Wskazana jest zielona herbata, która jest wartościowym źródłem antyoksydantów.
Spożywanie słodkich napojów gazowanych, żywności wysoko przetworzonej z pewnością nie sprzyja ograniczeniu uciążliwych objawów choroby, a wręcz przeciwnie może je nasilać. Produkty te bogate w węglowodany proste, sztuczne barwniki, konserwanty oraz sól przyczyniają się do nadmiernego wzrostu masy ciała, mogą wywoływać reakcje alergiczne i wzmagać bóle stawów. Z tego typu żywności chorzy na RZS powinni bezwzględnie zrezygnować na rzecz świeżych warzyw, owoców, produktów pełnoziarnistych oraz zdrowych tłuszczów. Dodatkowo należy całowicie wyeliminować z diety napoje alkoholowe.
Istnieją doniesienia naukowe dotycząće określonych modyfikacji żywieniowych, które mogę mieć pozytywny wpływ na przebieg reumatoidalnego zapalenia stawów. Należą do nich m.in.:
Wiele ziół oraz produktów, ze względu na swoje szczególne właściwości, jest polecanych w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów. Należą do nich m.in.:
Reumatoidalne zapalenie stawów niesie za sobą poważne konsekwencje zdrowotne. Wpływa na wiele układów oraz narządów, prowadząc do zaburzeń w funkcjonowaniu organizmu. Do najważniejszych powikłań, które mogą wymagać modyfikacji sposobu odżywiania, należą:
Chorzy z reumatoidalnym zapaleniem stawów powinni dbać o różnorodność swojej diety, a jednocześnie obserwować reakcje organizmu na określone produkty. Ograniczenie lub wykluczenie spożywania pewnych składników żywności może przynieść satysfakcjonujące efekt w ograniczeniu objawów i konsekwencji choroby.