Alergie pokarmowe stanowią narastający problem współczesnych społeczeństw. Dane epidemiologiczne wskazują, iż cierpi na nie od 0,5% do 3% populacji ogólnej. Termin „alergia” wywodzi się greckich słów „allos” - zmieniony oraz „ergon” - reakcja. Jest to nadmierna, niewspółmierna do bodźca reakcja układu odpornościowego na alergen, na który uczulony jest organizm. Może być określana również mianem nadwrażliwości oraz uczulenia. Alergia pokarmowa to nieprawidłowa reakcja układu immunologicznego na specyficzny związek, skutkująca występowaniem powtarzalnych i odtwarzalnych objawów, które pojawiają się po spożyciu pokarmu zawierającego alergen.
Podstawowym sposobem leczenia alergii pokarmowych jest eliminacja z diety produktów, które zawierają niekorzystne alergeny. Wyodrębnienie składnika żywności odpowiedzialnego za powstawanie alergii jest trudne. Ma to związek z różnorodnością spożywanych pokarmów oraz stopniem ich przetworzenia. Identyfikacja alergenów pokarmowych oraz ich wykluczenie z codziennego jadłospisu wymaga zastosowania odpowiednich schematów żywienia, takich jak dieta eliminacyjna, testująca oraz rotacyjna.
Dieta eliminacyjna
Dieta eliminacyjna polega na stałym lub okresowym wykluczeniu z jadłospisu produktu lub grupy produktów, które uważane są za przyczynę objawów alergii pokarmowej. Może być wykorzystywana zarówno do identyfikacji produktu, który dostarcza alergenów jak i w celach leczniczych. Podstawową zasadą diety eliminacyjnej jest całkowite wykluczenie z jadłospisu danego produktu.
Jeżeli dieta eliminacyjna stosowana jest w celu diagnostycznym, należy stopniowo wykluczać z diety produkty podejrzewane o powodowanie alergii pokarmowej, a przy tym prowadzić dokładną obserwację pojawiających się lub ustępujących objawów. Jeżeli odczuwana jest poprawa, należy założyć, że dany produkt lub grupa produktów są źródłem alergenów. Jeżeli poprawa jest nieznaczna, oznacza to, że alergeny są obecne również w innych grupach produktów. Wówczas konieczna jest eliminacja kolejnych elementów jadłospisu. Jeżeli nie ma poprawy, to znaczy, że wyeliminowana została niewłaściwa grupa produktów. Należy przywrócić ją do codziennego jadłospisu i kontynuować poszukiwania z innymi produktami. Jeżeli wyeliminowanie z diety konkretnego produktu lub grupy produktów przynosi ulgę należy potwierdzić poczynione obserwacje, wprowadzając ponownie wykluczone wcześniej produkty. Wynikiem takiego działania powinno być zaostrzenie objawów. Minimalny czas, na który należy wyłączyć z diety podejrzane produkty to 7 dni. Za optymalny uważa się okres 10 dni.
Długotrwale stosowana dieta eliminacyjna może ograniczać źródła określonych składników odżywczych i prowadzić do niedoborów. Przyczyną takie stanu rzeczy może być również eliminacja wielu grup produktów lub wykluczenie podlegają produktów stanowiących podstawę codziennej diety. Dla wielu eliminowanych produktów można znaleźć równie wartościową pod względem odżywczym alternatywę. Niekiedy konieczna może być dodatkowa suplementacja.
Co ważne, długotrwałe eliminowanie alergenu może przyczynić się złagodzenia reakcji immunologicznej na dany czynnik. Sprzyja to ponownemu włączeniu do jadłospisu niewielkich ilości produktów, na które wcześniej organizm wykazywał alergię.
Dieta testująca
Dieta testująca ma na celu identyfikację alergenów pokarmowych. Opiera się na dwóch etapach. Pierwszy z nich polega na prowadzeniu diety hipoalergicznej. Skutkuje to wyciszeniem objawów alergii. Powinien on trwać od 3 do 7 dni. Drugi etap polega na stopniowym wprowadzaniu do jadłospisu poszczególnych grup produktów spożywczych. Każdy wprowadzany produkt powinno się testować przez 4 dni. Jeżeli po ich wprowadzeniu pojawiły się objawy alergiczne należy natychmiast wykluczyć je z codziennej diety. Ten sposób na identyfikację alergenów powinien być kontrolowany przez lekarza, ponieważ w trakcie wprowadzania kolejnych grup produktów mogą pojawić się groźne dla zdrowia i życia reakcje alergiczne. Dieta testująca wymaga cierpliwości. Testowane produkty nie mogą być zanieczyszczone przez inne grupy produktów.
Dieta rotacyjna
Dietę rotacyjną stosuje się:
Dieta rotacyjna może służyć również do identyfikacji produktów powodujących alergię pokarmową. Polega ona na wykluczeniu z jadłospisu produktu lub grupy produktów w ciągu 3 z 4 dni. Produkt lub grupę produktów podejrzewaną o wywoływanie reakcji alergicznej należy spożywać tylko co 4 dzień. Eliminacji powinien podlegać zarówno konkretny produkt jak i potrawy zawierające go w swoim składzie. W tym okresie konieczna jest szczegółowa obserwacja reakcji organizmu. Jeżeli w czwartym dniu objawy alergii ulegną nasileniu, oznacza to, że produkty spożywane w tym dniu należy wyeliminować z jadłospisu. W trakcie stosowania diety rotacyjnej zaleca się spożywanie produktów jak najmniej przetworzonych. Pozwala to uniknąć tzw. alergenów ukrytych, które mogą być zawarte ich składzie np. białka sojowego.
Problem mogą stanowić również reakcje krzyżowe pomiędzy roślinami spokrewnionymi botanicznie lub obecność pyłków roślinnych w produktach spożywczych. Osoby uczulone np. na pyłki bylicy mogą wykazywać reakcje alergiczne również na paprykę, pieprz, curry, cynamon, czosnek czy seler.
Należy pamiętać, że dieta eliminacyjna powinna dostosowana do indywidualnych potrzeb oraz reakcji organizmu na dane alergeny. Wnikliwa obserwacja skutków stosowania modyfikacji żywieniowych stanowi podstawę do podejmowania dalszych kroków. Ważne jest, aby dla produktów eliminowanych z jadłospisu znaleźć alternatywę, która nie wywołuje reakcji alergicznych np. przy alergii na białka mleka spożywać produkty sojowe. Konieczne jest dokładne czytanie składu produktów, aby uniknąć spożycia tzw. alergenów ukrytych.