Dodatki do żywności

Informacje podstawowe

Dodatki do żywności stanowią nieodłączny element żywności podlegającej przetworzeniu. Współczesny przemysł spożywczy wykorzystuje te substancje nawet w produktach pochodzenia ekologicznego. Zatem, czy dodatki do żywności stanowią zło konieczne?

Bezpieczeństwo żywności odgrywa kluczową rolę w żywieniu człowieka. Komisja Kodeksu Żywnościowego powołana przez Organizację do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa oraz Światową Organizację Zdrowia jest jednym z najważniejszych organów odpowiedzialnych za sprecyzowanie warunków stosowania dodatków do żywności. Do jej zadań należy m.in. ochrona zdrowia oraz interesów konsumentów. Za sprawą tego organu tworzony jest Kodeks Żywnościowy (Codex Alimentarius) zawierający zbiór norm oraz standardów dla surowców oraz produktów żywnościowych. Na poziomie europejskim najważniejszą rolę pełni Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Substancje dodatkowe stosowane w przemyśle spożywczym podlegają ścisłym regulacjom prawnym. Obowiązujące ujednolicone zasady dotyczące użycia dodatków do żywności zostały w opublikowane w 2008 roku w rozporządzeniach Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej. 

Definicja

„Dodatek do żywności” oznacza każdą substancję, która w normalnych warunkach ani nie jest spożywana sama jako żywność, ani nie jest stosowana jako charakterystyczny składnik żywności, bez względu na swoją ewentualną wartość odżywczą, której celowe dodanie, ze względów technologicznych, do żywności w trakcie jej produkcji, przetwarzania, przygotowywania, obróbki, pakowania, przewozu luz przechowywania powoduje lub można spodziewać się zasadnie, że powoduje, iż substancja ta lub jej produkty pochodne stają się bezpośrednio lub pośrednio składnikiem tej żywności. (Źródło - Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1333/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności).

Klasyfikacja

Do substancji dodatkowych nie zalicza się:

• Monosacharydów, disacharydów lub oligosacharydów oraz środków spożywczych zawierających te substancje, zastosowanych ze względu na swoje właściwości słodzące
• Środków spożywczych, zarówno suszonych, jak i w formie skoncentrowanej, w tym środków aromatyzujących dodanych w trakcie produkcji wieloskładnikowych środków spożywczych, ze względu na ich właściwości aromatyczne, smakowe lub odżywcze wraz z wtórnym efektem barwiącym
• Substancji stosowanych w materiałach pokrywających lub powlekających, które nie stanowią elementu środków spożywczych i nie są przeznaczone do spożycia wraz z tymi środkami spożywczymi
• Produktów zawierających pektynę i pochodzących z wysuszonych wytłoków z jabłek, lub wysuszonych skórek owoców cytrusowych lub pigwy albo ich mieszaniny, otrzymywanych poprzez działanie rozcieńczonym kwasem, po których następuje
• Baz gum do żucia
• Dekstryn białej lub żółtej, skrobi prażonej lub dekstrynowanej, skrobi modyfikowanej działaniem kwasów lub zasad, skrobi bielonej, skrobi fizycznie modyfikowanej i skrobi poddanej działaniu enzymów amylolitycznych
• Chlorku amonu
• Osocza krwi, żelatyny spożywczej, hydrolizatów białkowych i ich roli, białka mleka i glutenu
• Substancji pozbawionych funkcji technologicznej: aminokwasów i ich soli, innych niż kwas glutaminowy, glicyna, cysteina i cystyna oraz ich sole
• Kazeiny i kazeinianów
• Inuliny

Dodatki do żywności mogą być stosowane oraz umieszone w wykazie dodatków dozwolonych, gdy spełniają następujące warunki:

• W oparciu o dostępne dowody naukowe w dozwolonych dawkach nie stanowią zagrożenia dla zdrowia konsumenta;
• Ich zastosowanie jest uzasadnione ze względów technologicznych;
• Ich zastosowanie nie wprowadza konsumenta w błąd;
• Zachowują wartość odżywczą danego środka spożywczego;
• Dostarczają niezbędnych składników lub elementów środków spożywczych produkowanych dla grup konsumentów o szczególnych potrzebach żywieniowych;
• Zwiększają możliwość przechowywania lub stabilność środka spożywczego lub polepszają jego właściwości organoleptyczne;
• Ułatwiają produkcję, przetwarzanie, przygotowywanie, obróbkę, pakowanie, przewóz oraz przechowywanie żywności;

Dodatki do żywności oznaczane są zgodnie z międzynarodowym systemem numerycznym tzw. International Numbering System (INS), którego zadanie polega na nadaniu danej substancji litery „E” wraz z odpowiednim numerem. Substancje oznaczone tym symbolem są zatwierdzone przez Komisję Europejską jako nieszkodliwe dla zdrowia konsumenta przy przestrzeganiu dozwolonej dawki.

Podział substancji dodatkowych na 5 podstawowych grup z przypisanym im określonym numerem:

• Barwniki – od E 100 do E 199;
• Substancje konserwujące i regulatory kwasowości – od E 200 do E 299;
• Przeciwutleniacze i synergenty – od E 300 do E 399;
• Substancje stabilizujące, zagęszczające, emulgujące, stosowane na powierzchnie wyrobów, wypełniające – od E 400 – E 499;
• Pozostałe substancje – powyżej E 500

Niektóre numery nie mają dotychczas przypisanych substancji dodatkowych. Podział na ww. grupy nie jest ścisły.

Przykłady oznakowania substancji dodatkowych: 

Zwróć uwagę

Dodatki do żywności stosowane w stężeniu wyższym niż dozwolone może myć szkodliwe dla zdrowia. Badania toksykologiczne oceniające bezpieczeństwo substancji dodatkowych dla pozwalają na ustalenie maksymalnych dopuszczalnych poziomów spożycia dla poszczególnych substancji.

Dopuszczalne dzienne spożycie (ADI – Acceptable Daily Intake) jest to ilość danej substancji wyrażona na kg masy ciała na dzień, która może być pobierana w ciągu całego życia nie powodując ryzyka zagrożenia zdrowia. 

Obowiązkiem producentów jest umieszczanie na etykietach składu produktów spożywczych z uwzględnieniem substancji dodatkowych. Na opakowaniu musi znaleźć się:

• Nazwa lub symbol substancji dodatkowej oraz funkcja technologiczna, jaką dana substancja pełni w środku spożywczym;
• Na opakowaniu środka spożywczego zawierającego substancje słodzące powinna zostać umieszczona informacja „zawiera substancję/e słodzącą/e”
• Na opakowaniach środków spożywczych zawierających aspartam lub sól aspartamu lub acesulfamu powinna zostać umieszczona informacja „zawiera źródło fenyloalaniny”
• Na opakowaniach słodzików zawierających alkohole wielowodorotlenowe (poliole) powinna zostać umieszczona informacja „nadmierne spożycie może mieć efekt przeczyszczający”