Próchnica zębów jest chorobą, w przebiegu której dochodzi do demineralizacji nieorganicznej części zębów tzn. szkliwa oraz zębiny, a następnie rozkładu części organicznej czyli miazgi, pod wpływem działania enzymów proteolitycznych. Nieleczona próchnica prowadzi do powstawania ubytków w zębach, a z czasem do jego obumarcia. Pomimo, iż w przeciągu ostatnich 30 lat występowanie próchnicy w Europie stopniowo maleje nadal pozostaje ona jednym z największych problemów zdrowotnych społeczeństw na całym świecie.

Podstawowym elementem profilaktyki próchnicy jest prawidłowa higiena jamy ustnej!

• Zabiegi higieniczne w obrębie jamy ustnej należy wprowadzać jak najwcześniej, szczotkowanie zębów należy rozpocząć od momentu, gdy pojawią się one u dziecka!
• Pierwsze zęby mleczne należy myć 2 razy dziennie specjalną szczoteczką i pastą do zębów przeznaczoną dla niemowląt
• „Próchnica butelkowa” – zjawisko to związane jest zasypianiem dzieci podczas picia mleka lub innych słodkich napojów z butelki lub długotrwałego używania butelek ze smoczkiem, dzieci od 6 miesiąca życia powinno się odzwyczajać od picia mleka oraz innych słodkich napojów z tego typu akcesoriów
• O zęby mleczne trzeba dbać! Pierwsza wizyta u dentysty powinna odbyć się po pojawieniu się pierwszych zębów mlecznych, najlepiej przed ukończeniem 1 roku życia, mocno rozwinięta próchnica zębów mlecznych prowadzi do rozwoju próchnicy w zębach stałych oraz nieprawidłowego uzębienia w wieku dorosłym
• Zęby należy myć minimum 2 razy dziennie po 2 minuty! Przestrzenie międzyzębowe warto czyścić nicią dentystyczną, do czyszczenia języka nie należy wykorzystywać szczoteczki, płukanie jamy ustnej specjalnym płynem pomaga ograniczać rozwój bakterii oraz odświeża oddech, należy pamiętać o regularnych wizytach u stomatologa

Zalecenia żywieniowe w profilaktyce próchnicy:

• Dieta kobiety w ciąży ma znaczący wpływ na rozwój zdrowych i mocnych zębów u dzieci! Zawiązki zębów mlecznych tworzą się między 2 a 4 miesiącem ciąży, następnie do czasu narodzin trwa ich mineralizacja, kształtowanie koron zębów oraz tworzenie większości zawiązków zębów stałych, dieta kobiety ciężarnej powinna być bogata w składniki odżywcze biorące udział w procesie wzrostu i mineralizacji zębów – wapń, fosfor, witaminę D
• W codziennej diecie powinna znaleźć się odpowiednia ilość wapnia, do najlepszych źródeł tego pierwiastka należą: mleko i jego przetwory, ryby, konserwy rybne, zielone warzywa liściaste, nasiona roślin strączkowych, orzechy

• Niekorzystny wpływ na wchłanianie wapnia mają: kwas szczawiowy, fityniany, niektóre frakcje błonnika pokarmowego, związki glinu, stront, dieta obfitująca w tłuszcz, obniżona kwasowość żołądka  
• Pozytywny wpływ na wchłanianie tego pierwiastka ma odpowiednia podaż witaminy D, zachowanie prawidłowej proporcji między wapniem a fosforem w diecie (1:1) oraz laktoza, cytryniany, lizyna i arginina

• W codziennej diecie powinna znaleźć się odpowiednia ilość fosforu, do najlepszych źródeł tego pierwiastka należą: mięso, sery podpuszczkowe, produkty zbożowe, nasiona słonecznika, migdały, orzechy, nasiona roślin strączkowych , ryby, konserwy rybne

• W produktach zbożowych oraz nasionach roślin strączkowych część fosforu występuje w formie związanej z tzw. kwasem fitynowym, który tworzy trudno rozpuszczalne połączenia z jonami metali tworząc kompleksy zwane fitynianami
• Za pomocą odpowiedniej obróbki technologicznej np. fermentacji ciasta żytniego, moczenia nasion roślin strączkowych, dodatek drożdży do pieczywa pszennego można zwiększyć biodostępność fosforu

• Należy dbać o odpowiednią podaż witaminy D, do źródeł pokarmowych zalicza się: tran, ryby morskie, jajka, produkty mleczne, sery żółte

• Witamina D jest syntetyzowana w naszej skórze pod wpływem promieni słonecznych, poprzez przebywanie na słońcu około 15-20 minut dziennie z odsłoniętymi około 20% powierzchni ciała w miesiącach letnich jesteśmy w stanie zapewnić sobie odpowiedni poziom syntezy skórnej witaminy D
• W miesiącach od października do kwietnia wszystkim grupom ludność populacji polskiej zaleca się suplementację witaminą D, dzieci oraz osoby starsze powinny przyjmować preparaty z witaminą D przez cały rok

• Spożywanie produktów sprzyjających rozwojowi próchnicy powinno być ograniczone do minimum, zalicza się do nich: słodycze, słone przekąski, suszone owoce, płatki śniadaniowe z dodatkiem cukru, wszelkich produktów dosładzanych
• Warto unikać podjadania oraz picia słodkich napojów pomiędzy głównymi posiłkami, może to skutecznie ograniczyć powstawanie szkodliwych dla szkliwa zębów kwasów
• Ograniczeniu powinny podlegać produkty, które łatwo przylegają do powierzchni zębów, w związku z czym są trudne do usunięcia zarówno przez ślinę jak i szczotkowanie, należą do nich produkty lepkie, takie jak: żelki, karmelki, krówki, czekoladki, lizaki itp.
• Po wieczornej higienie jamy ustnej nie należy przyjmować już żadnych pokarmów ani wypijać słodkich napojów, podczas nocy wydzielanie śliny znacznie maleje, w związku z czym nie ma ona możliwości oczyszczania zębów
• Korzystny wpływ na higienę jamy ustnej ma żucie bezcukrowej gumy po każdym posiłku, dzięki niej zęby zostają oczyszczone z resztek pokarmowych oraz zwiększa się wydzielanie śliny
• Korzystny wpływ na higienę jamy ustnej może mieć również stosowanie substancji słodzących pochodzenia naturalnego, glikozydy stewiolowe czy ksylitol nie mogą być przekształcone przez bakterie próchnicotwórcze w szkodliwe kwasy, dzięki czemu nie przyczyniają się do pogorszenia kondycji uzębienia

Pasty do zębów

Wybór odpowiedniej pasty do zębów jest niezmiernie ważny w profilaktyce oraz leczeniu próchnicy. W zależności od składu mogą one wykazywać określone działanie m.in. bakteriobójcze, bakteriostatyczne, ograniczające pojawianie się płytki nazębnej, łagodzące stany zapalne w obrębie dziąseł. Substancje wykorzystywane do produkcji past do zębów ze względu na pełnione funkcje można podzielić na kilka grup:

• Substancje ścierne i polerujące – pełnią podstawową funkcję w procesie czyszczenia zębów, służą do mechanicznego usuwania płytki bakteryjnej oraz przebarwień, są również odpowiedzialne za konsystencję pasty, najpopularniejsze z nich to: węglan wapnia, wodorotlenki wapnia i magnezu, tlenek krzemu, hydroksyapatyt, polimetakrylan
• Substancje pieniące – ich zadaniem jest obniżenie napięcia powierzchniowego, a przez to ułatwienie pozbycia się osadu nazębnego, dodatkowo wykazują niewielkie działanie antybakteryjne i hamujące powstawanie płytki bakteryjnej, należy pamiętać, że niektóre substancje pieniące mogą wpływać niekorzystnie na tkanki miękkie i przyczyniać się m.in. do powstawania stanów zapalnych w obrębie dziąseł oraz przyzębia
• Związki fluoru – mają zastosowanie zarówno w profilaktyce próchnicy jak i leczeniu nadwrażliwości zębów, w pastach do zębów fluor może występować w czterech postaciach: fluorku sodu, monofluorofosforanu sodu, fluorku cyny oraz jako amino fluorek, stężenie fluoru w produktach do higieny jamy ustnej nie może przekraczać 1500 ppm w przypadku dorosłych oraz 600 ppm w przypadku dzieci

• Należy pamiętać, że fluor może być dostarczany organizmu nie tylko w środkach przeznaczonych do higieny jamy ustnej, szczególnie narażone na nadmierną podaż fluoru są osoby żyjące na terenach o wysokim poziomie tego pierwiastka występującego w glebie i wodzie, nadmierna podaż fluoru niesie za sobą ryzyko fluorozy, która powoduje zaburzenia w procesach formowania szkliwa, objawia się m.in. plamami kredowymi na zębach, skutkami fluorozy może być zwiększenie kruchości i twardości szkliwa, choroba ta jest szczególnie niebezpieczna dla dzieci oraz młodzieży

• Zioła – w pastach do zębów zastosowanie znalazły również różnego rodzaju wyciągi roślinne oraz substancje pochodzenia naturalnego m.in.:

• Jeżówka hamuje rozwój stanów zapalnych przyzębia, wzmacnia układ odpornościowy, ogranicza rozwój bakterii w jamie ustnej
• Rumianek wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwgrzybicze, przeciwbakteryjne, łagodzi stany zapalne dziąseł
• Szałwia działa bakteriobójczo, ogranicza stany zapalne, łagodzi ból dziąseł, hamuje drobne krwawienia w obrębie jamy ustnej
• Ratania wykazuje działanie przeciwzapalne, antybakteryjne, antyseptyczne, znajduje zastosowanie w stanach zapalnych dziąseł, po usunięciu zęba, w owrzodzeniach jamy ustnej
• Rozmaryn odznacza się aktywnością przeciwbakteryjną, antyseptyczną, odświeża oddech
• Mirra (wonna żywica z drzew i krzewów należących do rodzaju balsamowiec) wykazuje działanie antyseptyczne, ma zastosowanie w profilaktyce oraz leczeniu chorób dziąseł
• Lucerna siewna posiada właściwości przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze, przeciwzapalne, wspomaga gojenie się ran
• Propolis wykazuje działanie bakteriobójcze, pobudza regenerację tkanek, zwiększa odporność, ma zastosowanie w stanach zapalnych dziąseł
• Miodla indyjska (Drzewo Neem) odznacza się silną aktywnością przeciwbakteryjną i przeciwzapalną
• Olej kokosowy wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwzapalne, wpływa korzystnie na kondycję dziąseł